Jak powstają nowotwory u psów i kotów? Podstawowe mechanizmy rozwoju choroby
Nowotwory u psów i kotów, podobnie jak u ludzi, powstają na skutek niekontrolowanego namnażania się komórek. W zdrowym organizmie istnieją mechanizmy kontrolujące podział i śmierć komórek, jednak gdy te mechanizmy zawodzą, może dojść do rozwoju nowotworu. Istnieją trzy główne sposoby, w jakie może dojść do takiej sytuacji: mutacje genetyczne, zaburzenia mechanizmów naprawy DNA oraz nieprawidłowa regulacja cyklu komórkowego i apoptozy. Nowotwory stanowią jedno z największych wyzwań współczesnej medycyny weterynaryjnej. Proces ich powstawania jest złożony i wieloetapowy, a zrozumienie podstawowych mechanizmów może pomóc właścicielom zwierząt w skutecznej profilaktyce i wczesnym wykrywaniu choroby.
Każdy nowotwór rozpoczyna się od zmian na poziomie pojedynczej komórki. W zdrowym organizmie komórki dzielą się w sposób kontrolowany, a gdy są uszkodzone lub niepotrzebne – obumierają w zaplanowany sposób (apoptoza). Ten naturalny cykl może zostać zakłócony przez różne czynniki, prowadząc do niekontrolowanego namnażania się komórek i powstania guza. Początek choroby nowotworowej to proces długotrwały i wieloetapowy, wymagający splotu wielu niekorzystnych okoliczności. Wbrew powszechnemu przekonaniu, nowotwór nie pojawia się nagle – jego rozwój może trwać miesiące, a nawet lata, zanim pojawią się pierwsze zauważalne objawy. Pierwszym krokiem w rozwoju nowotworu jest tak zwana inicjacja, czyli moment, w którym pojedyncza komórka ulega transformacji nowotworowej. Ten proces wymaga wystąpienia kilku kluczowych zmian w DNA komórki, przy czym pojedyncza mutacja zazwyczaj nie wystarczy do zapoczątkowania procesu nowotworowego. Organizm posiada szereg mechanizmów obronnych, które skutecznie eliminują pojedyncze uszkodzone komórki.By doszło do rozwoju nowotworu, musi nastąpić kumulacja wielu niekorzystnych zmian. Układ odpornościowy musi nie rozpoznać lub nie zdołać wyeliminować zmienionej komórki. Mutacje muszą dotyczyć konkretnych genów odpowiedzialnych za kontrolę podziałów komórkowych. Uszkodzenia muszą wystąpić w kilku różnych genach jednocześnie i na koniec mechanizmy naprawcze DNA muszą zawieść przy próbie naprawy tych uszkodzeń.
Kluczowa rola genów
W centrum procesu nowotworowego znajdują się zmiany genetyczne czyli mutacje. Mutacje to zmiany w DNA komórek, które mogą prowadzić do ich niekontrolowanego wzrostu. Mutacje mogą powstać na skutek różnych czynników jak czynniki środowiskowe: promieniowanie UV, substancje chemiczne. Infekcje wirusowe nie są tez bez znaczenia np. wirusa brodawczaka, który może prowadzić do powstawania guzów skóry i błon śluzowych. Predyspozycje genetyczne to następny poważny czynnik i piszemy o nim w artykule: xxNa szczególną uwagę załuguja mutacje w dwóch typach genów:
Protoonkogeny – to geny odpowiedzialne za normalny wzrost i podział komórek. Ich mutacje mogą prowadzić do nadmiernej aktywności i niekontrolowanego namnażania się komórek.
Geny supresorowe – pełnią rolę „strażników” hamujących nieprawidłowy wzrost komórek. Ich uszkodzenie może prowadzić do utraty tej ochronnej funkcji.
Komórki posiadają systemy naprawy DNA, które korygują drobne uszkodzenia genetyczne. Jeśli jednak te mechanizmy zostaną zaburzone, błędy mogą się kumulować i prowadzić do nowotworzenia. Przyczyny takich zaburzeń to m.in.: Ekspozycja na toksyny – niektóre substancje chemiczne, np. herbicydy, środki owadobójcze czy składniki niektórych karm niskiej jakości, mogą uszkadzać DNA i osłabiać zdolność komórek do jego naprawy. Starzenie się organizmu – wraz z wiekiem mechanizmy naprawcze stają się mniej skuteczne, co zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów.
W zdrowym organizmie komórki mają określoną „długość życia” i gdy przestają być potrzebne lub ulegają uszkodzeniom, powinny zostać usunięte w procesie apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci komórki. Jednak w nowotworach ten proces zostaje zaburzony. Komórki nowotworowe nie umierają, lecz namnażają się bez kontroli, tworząc guz. Na zakłócenie cyklu komórkowego mogą wpływać przewlekłe stany zapalne – długotrwałe zapalenie może prowadzić do niekontrolowanej aktywacji komórek i zwiększać ryzyko nowotworów oraz nieprawidłowe działanie białek regulujących podziały komórkowe – np. mutacje w genie p53, który pełni rolę „strażnika” cyklu komórkowego i decyduje, czy komórka powinna się dzielić, czy zostać zniszczona.
hociaż nie wszystkie nowotwory da się przewidzieć i uniknąć, istnieją sposoby, które mogą zmniejszyć ryzyko ich rozwoju: Regularne badania weterynaryjne – szybkie wykrycie niepokojących zmian zwiększa szansę na skuteczne leczenie. Zdrowa dieta i odpowiednia suplementacja – unikanie karm niskiej jakości oraz podawanie psu świeżej, zbilansowanej diety może wspomagać naturalne mechanizmy ochronne organizmu. Ochrona przed szkodliwymi czynnikami – ograniczenie ekspozycji na toksyny, chemikalia oraz unikanie nadmiernego nasłonecznienia u psów o jasnej sierści i wrażliwej skórze.
Nowotwory u psów i kotów powstają w wyniku złożonych procesów biologicznych, na które wpływają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Zrozumienie tych mechanizmów pomaga w prowadzeniu skutecznej profilaktyki i wczesnym wykrywaniu choroby. Pamiętajmy, że kluczową rolę odgrywa tu świadoma opieka nad zwierzęciem i regularna współpraca z lekarzem weterynarii.
